Amerika Türkiye ilişkileri son durum 2022

0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

ÖZET

Türkiye, ABD ilişkileri uzun yıllardır çeşitli çalkantılar ile devam etmektedir. Özellikle S-400, Suriye, PYD ve YPG krizi gibi konular iki ülke arasındaki suların sürekli hareketli olmasını sağlamaktadır. Bunun yanı sıra Kıbrıs Harekatı ve silah ambargosunun da Türkiye ve ABD arasındaki ilişkileri derinden etkilediğini ifade edebiliriz.

Bu çalışma kapsamında Türkiye ve ABD arasındaki siyasi ilişkiler incelenmiştir. yapılan araştırmalar Türkiye’nin diğer ülkeler ve hatta iç siyasetinde dahi ABD ile olan ilişkisinin büyük rol oynadığı görülmektedir.

ABSTRACT

GİRİŞ

Günümüzde Türkiye, ABD ilişkilerinin büyük bir kriz içerisinde olduğu bilinmektedir. ABD ile Türkiye ilişkileri; ikili, bölgesel ve Türkiye’nin iç sorunlarını içeren karmaşık bir ortamda gerçekleşmektedir. Mevcut gerginlikler ikili ilişkilerin geleceği hakkında sorular doğurmuş ve ABD’nin Türkiye’ye yönelik yaptırımlar gerçekleştirmesine neden olmuştur. Bunun yanı sıra söz konusu gerginlikler, büyük yeni silah satışlarına ilişkin gayri resmi kongre toplantıları (F-16 uçaklarına yükseltme gibi) dahil olmak üzere eylemlerine yol açmıştır. Her iki ülkenin yetkilileri, ABD-Türkiye işbirliğinin devam etmesinin ve Türkiye’nin NATO üyeliğinin önemini vurgulamaktadır. Yapılan incelemeler ve siyasetçiler Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın büyük ölçüde otoriter yönetimiyle ilgili endişelerini dile getirerek ABD ile olan ilişkilerde önemli bir rol oynadığını vurgulamaktadır (Marson, 2020).

Türkiye’deki kutuplaşmış seçmenler, Erdoğan’ın gelecekteki liderliğini etkileyebilmektedir. Bu durumun en büyük zorluğunu Türkiye’nin para birimindeki keskin düşüş de dahil olmak üzere, Türkiye ekonomisindeki yapısal zayıflıklar şeklinde açıklamak mümkündür. ABD-Türkiye ilişkisinde kilit faktörler ise şöyledir:

• Rus S-400 alımı
• ABD yanıtları

Türkiye’nin Temmuz 2019’da bir Rus S-400 havadan havaya savunma sistemi satın alması ABD-Türkiye ilişkileri açısından önemli yankı uyandırmış ve Türkiye’nin F-35 Ortak Grev Avcı programından çıkarılmasına yol açmıştır. Aralık 2020’de Trump Yönetimi, Amerika’nın Muhaliflerine Yaptırımlarla Karşı Koyma Yasası (CAATSA, P.L. 115-44) kapsamında S-400 işlemi için Türkiye’nin savunma ihale ajansına yaptırım uygulamıştır. Biden yönetimi sırasındaki ikili tartışmalar ABD’nin S-400 ile ilgili endişelerini çözmeye yardımcı olamamış ve bu da önemli bir çıkmaza neden olmuştur. Bu çıkmaz, Batı’nın Türkiye’ye büyük silah satışlarını engelleyecek güce sahiptir(Çalışkan, 2021).

Suriye, Yunanistan, Kıbrıs, Libya ve Dağlık Karabağ’ın (Ermenistan ve Azerbaycan’ın tartıştığı bir bölge) dahil olduğu Türkiye çevresindeki bazı karmaşık durumlar, Türkiye’nin daha bağımsız bir dış politika arayışında olması nedeniyle ABD ve diğer kilit aktörlerle ilişkilerini etkilemektedir. Ek olarak, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Türk milliyetçileriyle parlamento koalisyonunu sürdürme konusundaki endişeleri ise bazı eylemlerini kısmen açıklayabilmektedir (Pierini, 2020).

Türkiye’nin Doğu Akdeniz’de Kıbrıs Cumhuriyeti (ROC) ve Yunanistan gibi ülkelerle yaşadığı gerilim, bölgedeki bazı ülkelerle (ROC, Yunanistan, İsrail ve Mısır gibi) ilişkilerini olumsuz yönde etkilemiş ve sonuç olarak yakınlaşmıştır. Bu bağlamda, bazı gözlemciler ABD’nin Türkiye’deki ABD ve NATO askeri varlıkları için alternatif temel düzenlemeleri araştırmasını savunmuş ve 2020’de ABD, Kıbrıs’a ölümcül olmayan savunma maddeleri ve hizmetleri sağlama konusunda uzun zamandır bazı kısıtlamaları kaldırmıştır.

1.Türkiye’nin Dış Politikaya Stratejik Yönelimi

Türkiye’nin ABD ve diğer ülkelerle ilişkilerindeki eğilimler, daha çok kutuplu bir küresel sistem içinde bölgesel bir güç olarak ifade edilmektedir. Bu doğrultuda Türkiye daha fazla eylem bağımsızlığı arayışında olduğu için Türkiye’nin genel stratejik yönelimindeki değişikliklerin de bu şekilde yansıtıldığını ifade etmek mümkündür. Türkiye’nin dış politika seyri, 1952’de NATO’ya katıldığından beri Batı’ya yöneliktir. Türk liderlerin savunma için Batı’ya olan bağımlılıklarını azaltma ve Batı’nın iç politikaları üzerindeki etkisini engelleme konusundaki ilgiler kısmen Suriye’de Rusya ile bazı eylemleri koordine etme ve bir Rus S-400 havadan havaya savunma sistemi satın alma isteklerini açıklayabilir. Bununla birlikte Türkiye, Suriye, Libya ve Dağlık Karabağ’daki (Ermenistan ve Azerbaycan’ın tartıştığı bir bölge) siyasi sonuçlar da dahil olmak üzere, uzun bir anlaşmazlık geçmişine sahip olduğu Rusya ile önemli farklılıklar sürdürmektedir(Falanagan, 2020).

Türkiye son yıllarda ordusunu Orta Doğu, Doğu Akdeniz ve Kafkasya’ya ABD ve diğer kilit aktörlerle ilişkilerini etkileyecek şekilde dahil etmiştir. ABD’li yetkililer bazen diğer müttefikler ve ortaklar arasındaki işbirliğini Türk eylemlerine karşı koymaya teşvik etmişlerdir. Bununla birlikte ABD ve Türk yetkililer, bölgesel güvenlik konularında ikili işbirliğinin karşılıklı olarak önemini koruduğunu savunmaktadır.13 Haziran 2021’de, ABD ve Türk yetkililer, Afganistan’daki Türk kuvvetlerinin ABD kuvvetlerinin çekilmesinden sonra Kabil havaalanını güvence altına almayı kabul etmişlerdir. Ancak Türkiye, Taliban’ın ağustos ayında ülkeyi ele geçirmesinden sonra bu planları erteleme kararı almıştır. Taliban’ın Türkiye’nin desteğini talep etmesi halinde yeniden değerlendirmeye tabi olduğu bildirilmiştir(Bekdil, 2020).

2.Rusya’nın S-400 Alımı, F-35 Programından Çıkarılması ve ABD Yaptırımları

Türkiye’nin 2017’de sipariş ettiği ve Rusya’nın 2019’da teslim ettiği bir Rus S-400 havadan havaya savunma sistemi satın almasının, Türkiye’nin Rusya, ABD ve diğer NATO ülkeleriyle ilişkileri üzerinde önemli etkileri bulunmaktadır. İşlemin doğrudan bir sonucu olarak Trump yönetimi Temmuz 2019’da Türkiye’yi F-35 Ortak Grev Savaşçısı programından çıkardı ve Yaptırımlar Yasası (CAATSA, P.L.) aracılığıyla Amerika’nın Düşmanlarına Karşı Koyma kapsamında yaptırımlar uygulamıştır. Türkiye’nin savunma ihale ajansında ABD’nin Türkiye’yi F-35 programından çıkarma kararını açıklayan Savunma Bakanı Ellen Lord, “Türkiye, F-400 programının F-35’i yaptığı, onardığı ve barındırdığı yere yakın bir yerdebir Rus istihbarat toplama platformu oluşturamaz” cümlesi ile bu konuya açıklık getirmiştir (Sevunt, 2020).

Türkiye’nin teknoloji paylaşımı ve ortak üretim içeren tedarik anlaşmalarına olan ilgisi S-400 kararını etkilemiştir. Savunma sanayisinin güçlendirilmesi, 1975-1978 yılları arasında ABD’nin Kıbrıs’a uyguladığı silah ambargosundan sonra Türkiye için bir öncelik haline gelmiştir. Zamanla, Türk şirketleri zırhlı personel taşıyıcılarından ve deniz gemilerinden insansız hava araçlarına kadar değişen ekipmanlarla Türkiye’nin savunma ihtiyacının artan bir yüzdesini sağlamışlardır(Sönmez, 2021).

Bazı faktörler Türkiye’nin Patriot yerine S-400’ü satın alma kararını etkilemiştir. Bunlardan biri, Türkiye’nin dış silah kaynaklarını çeşitlendirme arzusudur. Bir diğeri de Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın 2016 darbe girişiminde bazı Türk askeri personelinin kullandığı uçaklar gibi ABD menşeli uçaklara karşı savunmaya ilgisinin olmasıdır. Türkiye, S-400’ün bazı testlerini gerçekleştirmiş ancak sistemi genel olarak çalışır hale getirmemiştir. Bir Türk ulusal güvenlik analistine göre, CAATSA yaptırımları Türkiye ordusunun ABD ile bazı satışları doğrudan işlemesini yasaklamamaktadır. Ancak silah platformları geliştirmek için Batılı ülkelerle Türk ortaklıklarını engellemektedir(Ulgen, 2020).

3.ABD Politikasının Etkileri

Türkiye’nin kilit silah sistemlerini nasıl temin ettiği kısmen ABD’nin politikasıyla ilgilidir. Çünkü bu durum Türkiye’nin büyük güçlerle olan ortaklıklarını da etkilemektedir. Türkiyeaskeri gücünü korumak için uçaklar, helikopterler, füzeler ve diğer mühimmatlar gibi ABD menşeli bazı ekipmanlara güvenmektedir. Türkiye’nin S-400’ü satın alması ve muhtemelen Rus savaş uçakları edinmesi yönündeki araştırmaları şu soruyu gündeme getirebilir: Türkiye, on yıldan fazla ömrü olan büyük Rus silah platformlarına geçerse, savunma konularında NATO ile nasıl yakından entegre kalabilir? Türkiye’nin Temmuz 2019’da F-35 programından çıkarılmasından önceen az 100 ABD menşeli F-35 satın almayı planlanmıştır.

2020 Mali Yılı Ulusal Savunma Yetkilendirme Yasası’nın (P.L. 116-92) 1245. Bölümü, Savunma ve Devlet Sekreterleri Türkiye’nin artık S-400’e sahip olmadığını tasdik etmedikçe F-35’lerin Türkiye’ye devredilmesi için ABD fonlarının kullanılmasını yasaklamaktadır. Ayrıca Siyasi İşlerden Sorumlu Dışişleri Bakanı Victoria Nuland, 21 Temmuz 2021’de Senato Dış İlişkiler Komitesi’nde yapılan duruşmada, Türkiye’de 2019’da başlayan F-35 bileşen üretiminin aşamasının tamamlanmasının beklendiğini belirtmiştir (Ulgen, 2020).

4.Yerli Üretim, ABD ve Batı Bileşenleri ve İhracat

Son on yılda Türkiye, silahlı saldırılar gerçekleştirmek veya hedef tespiti yapmak için insansız hava araçları (İHA) veya insansız hava araçlarından oluşan bir cephanelik oluşturmuştur. Öncelikli amaçları Türkiye’nin güneydoğusundaki, Irak’taki ve Suriye’deki PKK ya da PKK bağlantılı milislere karşı koymak olmuştur. Türkiye ve müttefiklerinin Suriye, Libya ve Dağlık Karabağ’daki diğer aktörlere karşı da silahlı insansız hava araçları kullandıkları bilinmektedir(Sönmez, 2021).

Açık kaynak hesapları, dronların rakipleri hedeflemede etkili olduğunu bildirirken aynı zamanda bu ortamlarda kullanımlarının yasallığı ve siviller için oluşturdukları tehlike konusunda endişelerini dile getirmektedir. Türkiye, yurt içinde insansız hava aracı üretmeye odaklanmıştır. Bu kısmen, 2010’ların başındaki ABD yapımı silahlı MQ-9 Reapers’ı elde edememesinden kaynaklanmaktadır(Sevunt, 2020).

5.ABD / NATO Stratejik Konuları

Türkiye’nin çeşitli küresel sıcak noktalara yakın konumu, silah, kargo ve personelin yerleştirilmesi ve taşınması için topraklarının sürekli kullanılabilirliğini ABD ve NATO için değerli kılmıştır. Türkiye’nin güneyindeki Adana kenti yakınlarındaki İncirlik Hava Üssü’ne ek olarak diğer önemli ABD / NATO bölgeleri arasında Türkiye’nin doğusunda bir erken uyarı füze savunma radarı ve İzmir’de bir NATO kara kuvvetleri komutanlığı bulunmaktadır (bkz. Şekil 1).

Şekil 1: ABD ve NATO’nun Türkiye’deki Askeri Tesisleri

Türkiye’nin bakış açısına göre NATO’nun geleneksel önemi, Sovyetler Birliği’nin İkinci Dünya Savaşı sonrası saldırgan duruşunda etkilidir. Bazı benzer Türk kaygıları Rusya’nın Suriye, Libya ve Nagorno Karabakh gibi konularda devam eden bölgesel katılımından kaynaklanmaktadır. Kısmen son Türk askeri operasyonlarını bu alanlarda bazı Rus hedeflerini boşa çıkarmaya motive edebilir (Pierini, 2020).

Türkiye ile Batılı ülkeler arasında artan gerilimler ve Türkiye topraklarının ABD ve NATO varlıkları için güvenliği ve kullanışlılığı ile ilgili sorular sonucunda bazı gözlemciler bölgedeki alternatif temellendirme düzenlemelerinin araştırılmasını savunmuşlardır. Bazı raporlar, Yunanistan, Kıbrıs ve Ürdün gibi yerlerde ABD’nin askeri varlığının genişlemesinin veya potansiyel olarak genişlemesinin Türkiye ile ilgili kaygılarla bağlantılı olabileceğini öne sürmektedir. Ayrıca, Türkiye’nin Doğu Akdeniz’deki diğer ABD müttefikleri ve ortaklarının çıkarlarına muhalefet eden eylemleri ABD yetkililerini bu müttefikler ve ortaklar arasında işbirliğini teşvik etmeye yöneltmiştir. 2020’de Trump Yönetimi, ABD’nin öldürücü olmayan savunma maddeleri ve hizmetlerinin Kıbrıs Cumhuriyeti’ne satılmasına ilişkin kısıtlamalardan feragat ederek 1987’ye dayanan ABD silah ambargosuna etkili bir şekilde son vermiştir ve Türk yetkililerin eleştirilerini çekmiştir(Marson, 2020).

6.Bölgesel Çatışmalar ve Anlaşmazlıklar

6.1.Suriye

Türkiye’nin 2011’den bu yana Suriye’deki çatışmaya katılımı karmaşık ve masraflı olmuştur. ABD-Türkiye ilişkilerini ciddi biçimde germiştir. Türkiye’nin Suriye’deki iç savaşta öncelikleri çatışma sürecinde gelişmiştir. Türkiye hala Suriye Devlet Başkanı Beşar Esad’a karşı çıkarken Ağustos 2016’dan itibaren Suriye’ye askeri müdahalede bulunduğundan bu yana bazı konularda Rusya ve İran’la Esad’ı destekleyen koordinasyon ve rekabetin bir karışımını yürütüyor. Türkiye ve ABD, ABD’nin bulunduğu Fırat Nehri’nin doğusundaki Suriye’nin kuzeyinde de benzer şekilde tutarsız etkileşimlerde bulunmuştur (Falanagan, 2020).

Türkiye’nin temel amacı, Suriye Kürt Halk Koruma Birimlerinin (YPG) Suriye’nin Türkiye ile kuzey sınırı boyunca özerk bir bölge kurmasını engellemekti. Türkiye hükümeti, YPG ve siyasi muadili Demokrat Birlik Partisi’ni (PYD), Türkiye’nin YPG / PYD kazanımlarının PKK’yı (YPG / PYD ile bağlantısı olan) Türk makamlarıyla iç çatışmasında cesaretlendirdiğine dair endişeleri nedeniyle Türk güvenliği için büyük bir tehdit olarak görüyor. YPG/ PYD, 2015 yılında İslam Devleti’ne karşı ABD’nin ana kara kuvvetleri ortağı haline gelen Araplar ve Kürt olmayan diğer unsurların da içinde bulunduğu bir şemsiye grup olan Suriye Demokratik Güçleri’nde (SDG) öncü bir role sahiptir (Çalışkan, 2021).

Cumhurbaşkanı Trump’ın ABD Özel Kuvvetlerinin sınır bölgesinden çekilmesini kabul etmesinin ardından Ekim 2019’da Suriye’nin kuzeydoğusundaki bölgeleri SDG’den ele geçirmek için Türk liderliğindeki askeri operasyonlar, Kongre’de Türkiye’ye yönelik büyük eleştirilere ve önerilen eylemlere yol açmıştır.

6.2.Kıbrıs, Yunanistan ve Doğu Akdeniz Doğalgazı

Türkiye ile Kıbrıs Cumhuriyeti arasında son on yılda, doğal gaz rezervleri için Doğu Akdeniz araştırması konusunda çıkan bir anlaşmazlık Yunanistan, İsrail ve Mısır’ı birbirine yaklaştırmıştır. Türkiye, adanın kuzey üçte birini kontrol eden fiili Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ne dahil olmadıkları için Kıbrıs Rumlarının açık deniz enerji sektöründeki işlemlerine itiraz etmiştir. Türkiye, Kıbrıs Türklerinin adanın bir kısmının çevresindeki münhasır ekonomik bölge iddialarına da destek verdi. ROC, Yunanistan ve İsrail, Türkiye’yi atlayan bir boru hattı aracılığıyla Avrupa’ya gaz buluntuları ihraç etmek için olası işbirliğini tartıştılar (Bekdil, 2020).

6.3.Ortadoğu Rekabeti ve Libya

Ortadoğu’da, başta Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ve Mısır olmak üzere bölgedeki geleneksel otoriter yönetim modellerini destekleyen Sünni Arap hükümetleri, büyük ölçüde Türk hükümetinin İslamcı siyasi gruplara duyduğu sempati ve Katar’la yakın ilişkisi nedeniyle Türkiye’yi şüpheyle karşılamaktadır.Türkiye ile ilişkiler, diğer Arap devletlerinden tecrit edilmesiyle Katar’ı güçlendiriyor ve Türkiye, sorunlu mali durumunu güçlendirmek ve bölgesel askeri çabalarını desteklemek için Katar kaynaklarına güvenmektedir. Türkiye ile Sünni Arap ülkeleri arasındaki gerginliğin diğer belirtileri Katar ve Somali’deki üslerdeki Türk askeri varlığından kaynaklanmaktadır(Baker, 2021).

SONUÇ

Türkiye, ABD ilişkileri Türk dış politikasındaki en önemli kalemler arasında yer almaktadır. Türkiye’nin ABD’nin sağladığı garantiye büyük oranda ihtiyaç duyduğunu ifade etmek mümkündür. Bu çalışma kapsamında yapılan araştırmalar Türkiye’nin diğer ülkeler ve hatta iç siyasetinde dahi ABD ile olan ilişkisinin büyük rol oynadığı görülmektedir.

Türk liderlerin savunma için Batı’ya olan bağımlılıklarını azaltma ve Batı’nın iç politikaları üzerindeki etkisini engelleme konusundaki ilgilerkısmen Suriye’de Rusya ile bazı eylemleri koordine etme ve bir Rus S-400 havadan havaya savunma sistemi satın alma isteklerini açıklayabilir. S-400, Türkiye ile ABD ilişkilerini etkileyen en önemli faktörler arasında yer almaktadır.

Türkiye’nin S-400 alma kararını etkileyen önemli iki faktör bulunmaktadır. Bunlardan ilki Türkiye’nin dış silah kaynaklarını çeşitlendirme arzusudur. Bir diğeri de Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın 2016 darbe girişiminde bazı Türk askeri personelinin kullandığı uçaklar gibi ABD menşeli uçaklara karşı savunmaya ilgisinin olmasıdır.

ABD ile Türkiye ilişkilerinde bir diğer önemli husus Suriye sorunudur. Türkiye’nin Suriye ve Esad Rejimi ile mücadeleci olan tavrı ABD ile olan ilişkilerini derinden etkilemektedir. Türk ordusu, Suriye’nin kuzeybatısındaki İdlib eyaletinin geleceği konusunda Rusya ve Suriye hükümetiyle, Esad karşıtı grupların tuttuğu ülkenin son kısmı konusunda bir çatışma içinde olmaya devam ediyor. Türkiye, Suriye hükümet güçlerinden korumak ve Türkiye’ye daha fazla mülteci akınını önlemek için İdlib’e asker göndermiştir. Bu da ABD ile olan ilişkilerinin zarar görmesine neden olmuştur.

KAYNAKÇA

Baker, R., (2021). “TheEastMedGasandPhiliaForums: ReimaginingCooperation in theMediterranean,” Fikra Forum,Washington InstituteforNear East Policy, March 18.

Bekdil, E., (2020). “West’sreluctancetosharetechpushesTurkeyfurtherinto Russian orbit,” Defense News,January 10.

Çalışkan, E., (2021). “Turkeydisplaysinflexibilityover Russian missilesystems in bilateralpresidentialtalkswith United States; continuedsanctionslikely,” IHS Markit Country Risk Daily Report, June 21.

Flanagan, J., (2020),Turkey’sNationalist Course: Implicationsforthe U.S.-Turkish Strategic Partnershipandthe U.S. Army, RAND Corporation

Marson, J.,(2020). “Low-CostArmedDronesReshapeWarandGeopolitics,” Wall Street Journal,June 4, 2021; MitchProthero, “Turkey’sErdogan has beenhumiliating Putin allyear—here’s how he did it,” BusinessInsider, October 22.

Pierini, M., (2020). “How Far Can Turkey Challenge NATO andthe EU in 2020?” Carnegie Europe, January 29.

Sevunts, L., (2020). “Bombardier RecreationalProductssuspendsdelivery of aircraftenginesused on militarydrones,”RadioCanada International, October 25.

Sönmez, m., (2021)., “Para nerede? Erdoğan, döviz rezervlerinin üzerindeki sıcaklığın azaldığını hissediyor” Al-monitor.

Ulgen, S., (2020). “AfterTrump’sSanctions, Biden Can ResetwithTurkey,” Bloomberg, December 16.